К. Насыйриның гыйльми-мәгърифәтчелек эшчәнлеге XIX гасыр урталарында яшь буынга төрле уку китаплары һәм дәреслекләр язудан башлана.

Тел – укыту-тәрбия бирүнең, милли үзаңны үстерүнең төп предметы. Нәкъ менә шуңа күрә дә «олуг мөгаллим» төп игътибарын телгә юнәлтә. Шул сәбәпле, К. Насыйри язган китапларның шактый өлеше татар телен һәм аны өйрәнү турында. Аның иң беренче хезмәте – «Кыскача нәхү китабы», ягъни татар теле синтаксисы. 1860 нчы елда басылып чыга. Бу татар телен өйрәнүче руслар өчен кулланма була.

Җ.Вәлидинең лексикография өлкәсендәге эшчәнлеге, иң беренче чиратта, Оренбургта Хөсәения мәдрәсәсендә эшләгәндә төзи башлаган “Татар теленең тулы сүзлеге” (“Полный словарь татарского языка”) белән бәйле.