Бүген республика мәктәп­ләрендә рус телле балаларга белем бирүче татар теле һәм әдәбияты укытучылары укучыларны ничек татарча сөйләште­рер­гә белми баш вата. Замана укытучысына кагыйдә ятлатулар белән генә мавыкмыйча, балаларны аралашырга өйрәтү талә­бе куелган. Шуңа күрә туган тел укытучылары бү­ген актерга әйләнеп бара.

Башкача булмый да. Татар теле дәресләрен ничә ел укытсак та, рус телле укучыларны тиешле дәрәҗәдә татарча сөйләште­рүгә ире­шә алган юк. “Татар теленә өй­рәтү турында ничә ел сөй­ләшсәк тә, проблема кала бирә. Башта әти-әни­ләр­нең ризалашуын көттек. Аннан укытучыларның белеме, методик яктан әзер­леге кебек мәсьәләләрне хәл итә­се булды. Алар төрле бәйге­ләрдә катнашырга, бе­лем­нәрен ка­мил­ләштерергә тырышты. Вәзгыять бераз тотрыкланды кебек. Әмма барыбер күп укучылар татар телен үзләш­терергә теләми­ләр. Монысына тагын укытучы гаепле инде”, – диде Спас районы Никольск мәктә­бе­нең татар теле һәм әдә­бияты укытучысы Галия Га­рәпова КФУда узган туган телләрне үсте­рүгә багышланган конферен­циядә. Укы­­тучы татар сүзлә­рен рус бала­ларының ничек кабул итүен дә мисалга китерде. Ишекне – ишәк, көнь­якны – коньяк, бушны – АКШ Президенты Буш, еракны – Ермак дип... Хаталы язуны да ул дөрес итеп татарча сөй­ләшә алмаудан күрә.
Яшь укытучыларның дә­рес­ләрне кызыклы үткәрүе күзгә ташлана. Казанның 116 нчы мәктәп укытучысы Мин­зилә Бәшәрова рольле уеннар, сорау-җавап формалары, теманы, әйтик, кибет, хастаханә кебек учреж­де­ниеләр аша аңлатырга, мә­каль, шигырь, башваткычларга игътибар би­рергә тырыша. 19 нчы гимназия укытучысы Ләйлә Хәйбулли­на­ның дәрес­ләре дә үзенчә­лекле. Аның укучылары дә­рес вакытында бер-берсе белән әңгәмә үткә­реп кенә калмыйча, урамда, җәмәгать урыннарында төр­ле темаларга репортажлар оештыра. Проект эш­ләре әзерләү, аны яклау, ял вакытларында татар халык җырла­ры җыр­лау, биеп алу алымнары куллана. Бу оч­ракта дәрес­тә һәр укучы катнаша, алар ни дә булса белергә омтыла. 161 нче мәктәпнең туган тел укытучысы Лилия Зарипова уку­чыларының телә­ген анкета, сораштырулар аша билгели. Аның өчен ничә бала­ның өендә, урамда татарча сөй­ләшүе дә мөһим. Нәтиҗәсе бар икән, ул бар нәрсәгә сөе­нә. Ул дәрес­ләрен саф татар телендә генә үт­кәрә икән.

– Безнең укучылар өй эш­ләрендә булышуны сорап күршегә дә керми, туганнарына да шалтыратмый, алар аны дәрестә үт­кәннәргә таянып эшли. Әгәр укытучы дәрестә 45 минут тирен чыгарып эшли икән, ул барыбер нинди дә булса нәтиҗәгә ирешә. Укучыларым олимпиада, бәйгеләрдә җиңү яулый. Дәресләргә килгәндә, идеаль дәреслек юк, алар­ның һәркайсы мәгъ­лүмат би­рә. Нинди генә әсбап белән укытса да, укытучы үз эшенә иҗади якын килергә тиеш, – дип саный 120 нче мәктәпнең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Фә­ридә Зәкиева.

Чүпрәле районының Тү­бән Чәке мәктәбе укытучысы Нария Хисмәтуллинага чуаш балаларын укытырга татар теле дәреслекләре җитмәвен белдерде. “Сигез бала ике дә­реслектән укый. Эш дәф­тәрләре юк. Аларны үзем Казаннан табып алып кайтам. Бары 1шәр сәгать татар теле һәм әдәбияты дәресләре каралган. Килә­чәктә аларның санын арттырып булмасмы икән?” – ди ул.
КФУ доценты Николай Максимов, сөйләм калыпка нигезләнеп өйрәтелергә тиеш, дип саный. “Рус баласына татар телен өйрәтергә тели­сең икән, 30 калып бар, мо­ның өчен 700 сүз җитә. Программада язылганча, 1,5 мең дә, 5 мең дә түгел. Әгәр 1-11 нче сыйныфка кадәр шул сүзләрне кулланып, баланы сөйләшергә өйрәтсәк, бөтен бала да татарча сөй­ләшә алачак. Бүген бакчада 162 сүз белеп, аралаша алу таләбе куела. Димәк, мәктәп­тә сүзләрне өйрәнү авырлык тудырмый. Татар телен өйрә­нүче рус телендә сөйләшүче балага хикәя фигыльнең ки­ләчәк заман формаларын өйрә­тергә кирәкми”, – ди Николай Валентинович.

Бөтен укытучы да тырыша, тир түгә. Ә гаеп кемдә соң? Шәһәр мәктәпләрендә барлык укытучы да дәресне татарча алып барамы икән? “Кызганыч, бигрәк тә Казан мәктәпләрендә татар теле дәресләре татарча укытылмый, дигән сүзләр дә ише­тергә туры килә. Укучы татар телен бөтенләй ишетми дигән сүз бу. Андый очракта бернинди дә нәтиҗә булм­ая­чак”, – ди КФУ галимәсе Кадрия Фәтхуллова.

Гомумән алганда, башкалабызда 165 мәктәпнең 40ы татар мәктәбе булып санала. Шуларның 20 сендә татар телендә белем бирелә, ә калганнарында рус төркем­нәре дә бар. Әлегә менә шундый хәлләр...

Чыганак: http://www.vatantat.ru